Fundación Juana de Vega
Master de Arquitectura del Paisaje

Nesta sección móstranse algúns dos traballos fin de máster realizados por antigos alumnos en diferentes ámbitos de concellos de Galicia.

Proxecto para o Xardín Botánico da USC en Santiago de Compostela

Proxecto para o Xardín Botánico da USC en Santiago de Compostela, nunha leira de 44.185 m2 situada na ribeira esquerda do Sarela, está orientada ao oeste e teñen pendentes entre 4 e 8%. A influencia do río é importante e deixa a súa pegada na vexetación, o clima e a paisaxe cultural de terrazas, canles e muíños.

Como obxectivo búscase un espazo dinámico para que todas as persoas, e non só as afeccionadas á botánica ou os xardíns, gozar e divírtanse. Un deseño para potenciar a interacción coa contorna: a senda do Sarela, o campus, a cidade e o turismo; que preserve e valore as características da leira.

Desde un punto de vista botánico a proposta centra o interese na riqueza botánica local, que moitas veces é descoñecida, está en risco a súa conservación ou infrautilizada. Haberá catro grandes tipoloxías de plantas, vivaces de Galicia, Theaceas, helechos e flora ameazada; tamén pequenos espazos para acuáticas e biomas nos que destacan as carnívoras. Como material de unión utilízanse tanto pradarías de flor e gramíneas como bosques.

A proposta é respectuosa e pouco intervencionista, non actúa nunha parte importante da leira que se mantén intacta, apenas existen movementos de terra, achegar de material externo ou enerxía. Os camiños inspíranse na nerviación das ás de insectos e están construídos en terra ou madeira triturada, que crean prazas que teñen un papel crave no aspecto social do xardín

Autora: Carmen Moral Ardines

"Analogía Musical" Parque do río Miño, Lugo

O artista David Hockney, comenta que a paisaxe é moito máis que unha imaxe estática e por tanto é imposible poder entendelo a través dunha fotografía, só pódense entender percorréndoo e a maneira na que mellor nos achegamos a representalo é a través da arte.

A área de intervención do proxecto atópase na cidade de Lugo, nunha das marxes do río Miño, ten unha lonxitude de 1.590 metros, unha sección variable entre 40 e 60 metros e unha superficie de 7,73 ha.

O proxecto expón unha proposta de paisaxe que vai desde a escala global, que abarca toda a cidade de Lugo, até a escala de detalle, no deseño do Parque do Río Miño. O Parque do Río Miño ten como obxectivo xerar un percorrido, este enténdese como a organización harmónica de diferentes elementos a través do tempo coa finalidade de xerar experiencias. Para facer esta aproximación, optouse por establecer a analoxía coa música xa que son composicións que requiren do tempo e o espazo para existir, adaptando conceptos como o ritmo, as melodías e as harmonías, á composición paisaxística.

O discurso expón un inicio, un desenvolvemento e un desenlace, tal como ocorre na música, presentando temas ou ?momentos? relacionados coas características do lugar como son o movemento, a sombra, a choiva e o sol. Estes proporcionan significados e intensidades que permiten ao observador ir descubrindo espazos, escenarios e actividades.

Autor: Guillermo Mijares Olivo

Museo aberto

Xeral:

A explotación da Mina das Pontes desde 1976 até 2007 transformou radicalmente a paisaxe da zona. As infraestruturas asociadas han definido a súa imaxe recente identificándoa coas súas impoñentes chemineas fumarentas. Pero xa desde épocas antigas nesta contorna xurdían columnas de fume froito da combustión espontánea das afloracións de lignito. Durante os últimos anos as infraestruturas e maquinaria definiron unha paisaxe en continuo cambio que unha vez finalizada a explotación e tras a extracción do lignito xeraron un oco mineiro de 900 Mm3. A solución levada a cabo para a súa restauración foi a creación dunha cuberta vexetal no vertedoiro e a rehabilitación do espazo afectado polo oco mineiro mediante o enchido con auga para a creación dun lago.

Proposta:

Neste contexto, a proposta de intervención que desenvolvín abarca a actuación en 40 hectáreas na península sur do novo lago. O ámbito constitúe un punto singular onde o terreo e vexetación orixinal mantívose ao bordo dun espazo que se escava, ao mesmo tempo que conviviu coas infraestruturas vinculadas á explotación mineira existente como as cintas de transporte, canles para a evacuación, recollida e tratamento da auga, ou as liñas de alta tensión. Estes elementos son testemuñas directas dun pasado e presente mineiro que lle confire un carácter e personalidade que merece ser respectado e integrado neste delicado proceso de transformación. Preséntase a oportunidade de crear unha Paisaxe Cultural capaz de contar unha parte importante da historia das Pontes nun marco de futuro. Así mesmo, o contacto coa masa de auga establece un punto de partida sen retorno cara a un pasado de formas e estruturas que quedaron ocultas. Con todo, é neste espazo onde aínda permanecen infraestruturas cuxo valor inxenieril e patrimonial convérteno na oportunidade e potencial para o mantemento e reforzo do seu carácter e personalidade, o genius loci.

Autora: María Paz Sangiao

Sendas Escondidas

O proxecto céntrase en San Felipe, unha pequena vila de pescadores situada á beira da ría de Ferrol, nun encrave cheo de arquitecturas militares, entre as cales destaca o propio Castelo de San Felipe. O obxecto da proposta é analizar a influenza dunha fortaleza militar destas características sobre o pobo no que se asenta, tendo en conta os grandes contrastes en termos de escala, dinámicas de uso e mobilidade, e impacto paisaxístico.

Tras dunha análise a escala territorial da unidade de paisaxe de San Felipe, se determinan unhas directrices de actuación enfocadas a recuperar a conexión ecolóxica coas zonas próximas de protección “Red Natura 2000”, a través de corredoiros fluviais que potencien a vexetación de ribeira, eliminando os cultivos forestais nas áreas de influenza destes cursos de auga. Procédese a continuación a un estudo máis detallado do entorno da vila, do que se extraen unha serie de conclusións que nos darán as craves para a intervención.

No entorno da vila de pescadores, detéctase unha ausencia de espazos de relación de calidade para tódalas idades, sumada á falta de zonas de aparcamento tanto para os veciños do lugar como para os visitantes. Por outra banda, a existencia de arquitecturas industriais en estado de abandono (unha antiga cetárea) formando parte da configuración da fachada da ría, produce un efecto negativo sobre a paisaxe.

A pesares destas problemáticas, en San Felipe abundan os elementos de oportunidade. En primeiro lugar, ligados ós cursos fluviais aparecen unha serie de carreiros e camiños que agochan unha grande riqueza vexetal, ademais de aportaren unha dimensión transversal a unha vila aparentemente lineal. Ó percorrelos, atopámonos con elementos de grande interese cultural como arquitecturas da auga: muíños, lavadoiros... elementos que, como as ruínas industriais, son enormemente expresivos e precisan de moi pouco para se integrar no esquema de percorridos públicos do pobo, como puntos de interese ou lugares de lecer. Tampouco é posíbel visitar San Felipe sen reparar nos xardíns privados das xentes do lugar; uns xardíns que parecen flotar sobre a superficie da auga, e que constitúen un elemento de identidade da vila.

Tras esta lectura, baseada no análise, a observación e a participación, establécense tres directrices fundamentais de proxecto, enfocadas a mellorar a mobilidade, aportar espazos de relación de calidade e solucionar o problema do aparcamento, sen esquecer en ningún momento o carácter do lugar.

O primeiro obxectivo é a recuperación da rúa como espazo público, vocación que xa tiña antano e que se reflicte na tipoloxía das vivendas. Para elo a proposta é dar prioridade ós peóns, desviando o tráfico por unha vía forestal existente. Dispoñendo unha serie de aparcadoiros ó largo da vía rodada, trabállase na conexión peonil coa rúa principal. Neste caso empréganse ós carreiros escondidos, completando os tramos necesarios e facendo evidentes os seus accesos e a súa continuidade co mar. Finalmente, como grande punto de contacto ca ría, proponse a rehabilitación da cetárea como xardín flotante, elemento de identidade de San Felipe, pero cun novo carácter público.

Deste xeito, conseguimos pasar dun esquema no que o coche é o grande protagonista, a un lugar no que tanto veciños como visitantes son libres para se relacionar e gozar das moitas virtudes de San Felipe, da súa cultura e da súa paisaxe.

Autora: Nuria Freire

A memoria da auga

Actuación paisaxística na contorna do Castelo de San Felipe, Ferrol

O carácter do proxecto é o de potenciar a relación entre o Castelo de San Felipe e a súa contorna, recuperando elementos históricos perdidos (arquitectónicos, militares, etnográficos, toponimia?) e propondo as condicións necesarias para que conformen un espazo de interese para o veciño ou o visitante, tanto a nivel cultural como de lecer, natural, de actividades ou de paseo.

Non se expón a rehabilitación arquitectónica do castelo, senón unha intervención paisaxística que acondicione os espazos libres tanto interiores como exteriores, de forma que se potencien as calidades do lugar. Así, trabállanse os espazos de entrada, o glacis, o foso e revellín, as galerías exteriores ou o embarcadoiro, recuperando elementos e trazas perdidas a través da consulta de planimetría histórica, fotografía aérea de 1956 e diversa documentación escrita.

O elemento determinante de San Felipe é o mar. As condicións naturais existentes fan que a ría sexa unha mansa lámina de auga que estrutura o territorio, propiciando actividades e relacións entre ambas as beiras. A auga explica a evolución de San Felipe, á vez que atesoura as historias do lugar. A intervención pretende dar forma e reflectir no territorio esa memoria da auga, sacando a relucir a súa historia, non como unha recreación literal, senón como unha reinterpretación e adecuación aos usos actuais de diversos elementos perdidos a través do tempo.

Por todo isto, un dos principais mecanismos de proxecto á hora de abordar as distintas zonas é o de revisar a súa historia, a súa relación coa auga, o programa de necesidades actual e lograr que ese tres factores interactúen.

A maior carga de proxecto céntrase no glacis do Castelo (a súa pradaría exterior). Proponse un novo trazado para a estrada existente, de maneira que o glacis esténdase xerando zonas de recreo, lecer e goce da contorna. Unha serie de ramplas de madeira permiten a conexión peonil entre a vila de San Felipe e a parte alta do glacis, desde onde nace a senda litoral. Ao longo deste percorrido, o colorido da vexetación exposta reflectirá as principais características que conforman San Felipe. Así se representa o mar, a pedra, o pobo e o monte, ademais dunha selección de especies en tons vermellos para evocar a memoria do lugar que vai salpicando a ascensión peonil.

Reorganízase o aparcadoiro, liberando de coches a recta de acceso ao castelo. Desta maneira, a aproximación ao monumento pretende ser un paseo tranquilo e amable balizado por un arboledo que se inspira nos planos do século XVIII, coa paisaxe da ría como pano de fondo.

Outra das principais intervencións do proxecto céntrase en potenciar o foso e revellín do Castelo como espazo de interese histórico e paisaxístico, onde ambos os discursos, memoria e auga, entrelázanse: Recupérase de maneira simbólica a empalizada presente en planos históricos do castelo, mediante un elemento vexetal a base de rosas silvestres e xasmín, de maneira que no inverno sexa un elemento discreto, achegando colorido interior ao foso o resto do ano. O muro do Castelo contra o que se producían os fusilamentos aínda alberga cicatrices visibles sobre a pedra, polo que se opta por unha actuación de respecto: unha tarima de madeira sitúase en paralelo á parede sinalando a importancia do lugar. Mediante a recuperación das dúas canles de evacuación de augas do foso, agora tupidos, búscase que a auga traída dos muíños do Norte volva discorrer de novo, como recordo da memoria histórica do foso do Castelo durante o século XX.

Desta maneira péchase o círculo que comezou co estudo dos desprazamentos pola ría e que, tras a súa actuación na contorna de San Felipe, regresa ao mar cargado de historia e de historias: a memoria da auga.

Autor: Camilo Blanco

Claros botánicos do Sarela

A proposta de Xardín Botánico para a USC, "Claros botánicos do Sarela", ten como obxectivo recuperar o río Sarela para a cidade de Santiago de Compostela e pór en valor a vexetación ameazada de Galicia.

A idea de proxecto reinterpreta o programa, organizando as coleccións en BOSQUES -cheos- e CLAROS -baleiros-; desta dualidade xorde o contraste entre espazos silvestres e espazos antrópicos. Considérase o XBUSC como un Bosque mixto atlántico que alberga as especies no seu ámbito natural. Tres claros con distintas coleccións -acidófilas, helechos e flora ameazada- irrompen no bosque e xeran novas relacións: coa percorridos da auga, cos percorridos peonís, e co propio bosque a través das orlas de substitución.

Autor: Javier Rodríguez

Experiencia industrial nas Pontes

Intervención paisaxística na contorna recuperada da mina de carbón das Pontes de García Rodríguez.

Para conseguir a difícil conexión entre o lago e a zona urbana das Pontes, proponse un desenvolvemento paisaxístico global que sirva de nexo de unión entre ambas as zonas. A proposta baséase na recuperación da memoria industrial das Pontes. Para iso realízase un profundo estudo de investigación dos elementos industriais do pasado e presente das Pontes que, xunto cunha análise ambiental do lugar e a introdución de elementos de deseño, dan como resultado un proxecto perfectamente integrado na contorna.

Autora: Paula Monedero Serrano.

Paisaxe: Estrutura de crecemento

Trátase de propor unha alternativa ao modo de organizar e xestionar o territorio, é dicir ao Urbanismo. Xa que 'este utiliza estruturas de orde autoritarias e limitadoras á hora de facer arquitectura e paisaxe.

Nese sentido, propoño unha metodoloxía alternativa que nace dunhas pautas de ordenación iniciais, baseadas nas características intrínsecas e particulares do lugar concreto /As Pontes neste caso/,e a través das cales vaian xurdindo patróns de deseño que xeren posibilidades e que vaian organizando paulatinamente o territorio. Estes patróns non serán definitivos e modificásense ou se crearán outros novos ao longo do tempo, baseándose en necesidades sociais e culturais e/ou na racionalización de percepcións e intuicións paisaxísticas.

Autor: Gabriel Alarcón Sabarís

Parque de Carballo

Concepto

O proxecto expón a necesidade de proxectar os espazos naturais e urbanos como un todo e non como territorios independentes. A natureza debe responder as necesidades da cidade así como a cidade debe responder as necesidades do sistema natural xerando, en consecuencia, unha simbiose entre os dous ámbitos.

A análise do lugar e o seu diagnóstico permite identificar os puntos neurálxicos nos que se debe actuar en cada situación, dando unha resposta integral á realidade da contorna. Dentro das actuacións propostas no proxecto destácanse as seguintes:

O Balneario: Ampliación do balneario das termas de Carballo a través dun conxunto de edificios que adaptados á topografía incorpóranse ao paisaxismo do parque.

O Ovalo: Proponse un espazo polivalente capaz de adaptarse a diversas actividades e escalas (feiras, concertos, exposicións, actividades deportivas e cinema ao aire libre entre outras), desta forma búscase xerar unha dinámica que promova a interacción coa contorna natural e incentive o turismo a Carballo.

Área Urbana: O proxecto expón tres tipos de intervención na área urbana de Carballo:

1. Os corredores naturais: expoñen a penetración de franxas arboredos á estrutura urbana de Carballo que organizará o desenvolvemento urbano dos terreos próximos ao parque.

2. Os espazos intersticiais: a través da participación cidadá, proponse a apropiación destes espazos. Os habitantes do lugar serán os encargados de decidir os novos usos, coa intención de consolidar as mazás descontinuas, dinamizar a actividade da cidade, xerar espazos naturais na contorna urbana e dotar á cidade dunha estética máis agradable.

3. O bordo urbano: exponse a organización dun futuro crecemento urbano que recoñeza o parque como contorna de valor e adáptese ao tecido e ao deseño da proposta.

Autores: Juan Carlos Alvedro Carro, Chus Justo Cao, Guillermo Mijares Olivo

Área de recepción Torre de Hércules

A intención do proxecto é crear unha área de recepción á Torre de Hércules que resolva as demandas de espazo, tanto dos turistas como dos habitantes da cidade. A zona busca ademais actuar como nexo entre a heteroxénea contorna no que se sitúa a área de intervención, considerándose fundamental á hora de proxectar, como xestionar e controlar a forma en que todo se relacionará, apostando por unha solución funcional e integradora.

Autora: Silvia Vecín